‘Zoiets regel je niet met een referendum’, ‘de blijvers voerden slecht campagne’, of ‘de politiek heeft het er zelf naar gemaakt’ – oorzaken te over voor de uitslag van het Britse EU referendum.Ik ontwaar echter vooral een nieuwe klassenstrijd. Tussen hen die genoeg vaardigheden en instrumenten bezitten om het leven mee te lijf te gaan en hen die het daaraan ontbreekt. En het lijkt me nog maar de vraag hoe geweldloos deze nieuwe klassenstrijd, ook aan deze kant van de zee en de andere kant van de oceaan, gaat verlopen.
Op de dag van het Oekraïne referendum daagde het me voor het eerst. ‘Wat ga je straks stemmen?’ vroeg ik de loodgieter. Maar de loodgieter ging helemaal niet stemmen. ‘Ze luisteren toch niet’,‘al die Oost-Europeanen pakken onze banen in’ en nog zo wat.
Heeft de loodgieter niet te eten, geen huis, kan hij nergens terecht als hij ziek wordt? Verre van. Zijn natje en droogje zijn behoorlijk geregeld. Maar daar zit hem ook niet de armoede die hem de kont tegen de krib doet gooien. Wat hem onbewust dwarszit: in niets of niemand herkent hij nog een levenskompas.
Een commentator zegt: ‘ik snap het niet. We hebben het in het westen nog nooit zo goed gehad.’ Maar die welvaart is juist het probleem.
‘Het zijn sterke benen die de weelde kunnen dragen.’ Juist doordat het de loodgieter materieel aan zo weinig ontbreekt, begint hij innerlijk een buitengewoon onaangenaam gebrek te ervaren aan.. hij zou niet weten wat. Onbestemde onvrede.
Vanwaar, waarom, waartoe, wie ben ik, wat moet ik, wat wil ik, hoezo dit leven? – het zijn geen vragen die ons alleen bezighouden als we ze met zoveel woorden formuleren. Ze leven altijd, in ieders onderbuik. Beter opgeleiden hebben hun mondje, hun pen om ermee om te gaan. Als ze al geen antwoord weten, dan bedenken ze het wel. En dat stelt dan gerust, of het nu klopt of niet. Er is in ieder geval een denkconstructie die houvast biedt. Maar het vermogen in denkbeeldige bouwwerken een veilig onderkomen te weten, is lang niet allen gegeven. Het immense probleem van de loodgieter en van zovelen met hem: het totale gebrek aan instrumenten, gidsen, handvatten, zienswijzen om wezensvragen mee te benaderen. En zo borrelt en borrelt en borrelt hun onvrede net zo lang tot zich een geschikte aanleiding aandient om over te koken.
Nu nog houden de ‘nieuwe armen’ het meestal beschaafd door ‘alleen maar’ niet te gaan stemmen. Of door tegen de EU te zijn. Of voor Wilders. Maar ik vrees dat we niet verbaasd moeten zijn als al dat geborrel in al die onderbuiken vaker ook andere uitlaatkleppen gaat zoeken.
Dit gaat Brussel niet oplossen en ook Den Haag niet.