Het grootste gevaar van uitwassen van excessieve irrationaliteit – Orlando, de moord op Jo Cox, een mogelijk Brexit, presidentskandidaat Trump – is dat ze de aandacht van de zogenaamd redelijk denkende mens afleiden van zichzelf. Als iemand de afgrond instapt met de woorden ‘volgens mij kan dit best’, ben je toch al snel geneigd te denken zelf je verstandelijke zaakjes beter op orde te hebben: ‘wat een idioot zeg!’
‘… want er was voor hem geen plaats in de herberg’ vertelt het kerstverhaal. We kunnen dit ook zo verstaan: tenzij we vooreerst ons eigen innerlijk een stal, een rommeltje, een wanboel weten, zullen onze inspanningen om de rede te doen zegevieren, nog het meeste weg hebben van een herschikking van de dekstoelen van de Titanic.
Hoe belachelijker het gedrag van een ander, des te dringender de uitnodiging minstens zoveel idiotie in onszelf aanwezig te weten. Zelfgenoegzaamheid baart geen inzicht. Wie meent te weten hoe het zit en hoort en moet, zal geen licht opgaan.Waar steeds meer onredelijken zich menen te moeten keren of verweren tegen ‘gevaren van buiten’, lijkt me dit voor steeds meer redelijken bovenal een vingerwijzing zich de ontkende gevaren van het eigen binnenste bewust te worden.
‘Ken u zelf? Als ik mezelf zou kennen zou ik hard wegrennen’ zei Goethe. Precies. Dat bedoel ik.
